Pierniki kojarzą się nam głównie z Toruniem, ale to z naszego regionu, dzisiejszego Dolnego Śląska, pochodzi najstarsza wzmianka o piernikarzach w Europie Środkowej. Zwyczaj wypiekania pierników ma swe potwierdzenie źródłowe już w 1293 r. w Świdnicy. Od wczesnego średniowiecza, aż po początki XX wieku na terenie całego historycznego Śląska lokalni piernikarze wyrabiali te niezwykle aromatyczne przysmaki. Aby zgłębić tajniki tego zapomnianego obecnie rzemiosła, udaliśmy się do Niemczy, gdzie powstało „żywe muzeum” i manufaktura historycznych pierników - Piernikarnia Śląska.
Dziś pierniki przypominają nam o Bożym Narodzeniu, świątecznych jarmarkach i odpustach. Ich smak przenosi nas w krainy dzieciństwa, domu rodzinnego i tej przemiłej atmosfery, za którą każdy z nas tęskni. Początkowo jednak pierniki spożywane były przez cały rok i kojarzyły się z luksusem. Ze względu na bardzo wysokie ceny przypraw (zwłaszcza pieprzu) i niemałą wartość miodu, gościły tylko na stołach najbogatszego duchowieństwa, szlachty i mieszczaństwa.
Zapach historii
Okazuje się, że historia tych słodkich wypieków jest długa i bardzo ciekawa. Nazwa piernik wywodzi się od staropolskiego słowa pierny, czyli pieprzny. Piernikarze zaś - piperatas tortas facientes - byli „wytwórcami ciastek z pieprzem”. Te aromatyczne rarytasy przez lata były nie tylko smakołykiem, nagrodą, darem czy cenną pamiątką np. z religijnych miejsc kultu. Były także lekarstwem stosowanym na wiele chorób. Stanowiły, obok ziół, obowiązkowe wyposażenie apteczek w szlacheckich dworach. Ze względu na swą długą żywotność, ciasto na pierniki było często posagiem panny młodej. Dzieciom rozpoczynającym naukę w szkole wręczano piernikowy alfabet – jako życzenie dobrych wyników w nauce.
Obok niepowtarzalnego korzennego smaku, miodowe wypieki zachwycały kształtem i kunsztownym wykonaniem. Tworzenie, a właściwie rzeźbienie misternych drewnianych form do pierników stanowiło jedną z gałęzi rzemiosła artystycznego, a odciśnięty z takich form słodki przysmak zamieniał się często w dzieło sztuki dekoracyjnej.
W świecie pierników nie brakowało więc przeróżnych zwierząt (koguty, dziki, ryby…), kształtów (serca, wianki, fajki…) czy postaci. Pojawiały się także wizerunki satyryczne czy wręcz uszczypliwe. W dawnym Wrocławiu można było spotkać pierniki przedstawiające jego ówczesnych, sławnych mieszkańców. Nawet znana żebraczka, mieszkająca pod koniec XVIII w. z psami pod mostem Piaskowym, Johanna Grabowska, doczekała się swojego piernika.
Za większością tych kształtów kryło się bogactwo znaczeń i symboli (np. bocian symbolizował płodność i piernik w jego kształcie darowało się świeżo poślubionej parze). Ze względu na wzmożony ruch pielgrzymkowy, nie brakowało również wspaniałych przedstawień religijnych.
Tradycja wypieku pierników była obecna w niemal każdej większej miejscowości Śląska. W XVII i XVIII w., w czasie największego rozkwitu piernikarstwa, prym wiodły Wrocław, Nysa, Świdnica, Racibórz, Legnica czy Bardo. Jednocześnie przez wieki każdy z tych ośrodków zasłynął własnym, niepowtarzalnym rodzajem i smakiem słodkich wypieków. Do najbardziej znanych śląskich pierników należały nyskie konfekty, świdnickie kąski Bolka, legnickie bomby czy bytomskie kamyki. W Piławie powstawały pierniki miętowe, cenione daleko poza granicami kraju. W tamtym czasie miodowe smakołyki eksportowano do różnych krajów Europy, a nawet do Ameryki.
Wiek XIX to powolny schyłek pięknych, misternych pierników. Duża ilość borów bartnych i pasiek, spadek cen cukru (zastąpienie drogiego cukru trzcinowego tym tłoczonym z buraków), industrializacja oraz zniesienie przymusu cechowego sprawiły, że pierniki stały się powszechnie dostępne i trafiły do domów chłopskich. Odstąpiono od formowania ciasta za pomocą drewnianych form. Zniknęły symboliczne wzory, piękne subtelne rzeźbienia. Pojawiły się pierniki o prostych kształtach dekorowane zewnętrznie, za pomocą lukrów i obrazków.
Historia piernikarstwa jest bardzo ciekawa. W słodkich korzennych ciastkach odcisnęły się minione czasy, świetność miast, kultura ludowa, marzenia i wierzenia naszych przodków. Pięknie i niezwykle ciekawie opowiada o wypiekach na Śląsku pani Karolina Klimek, historyk sztuki, założycielka manufaktury historycznych pierników i tzw. „żywego muzeum” dziedzictwa kulturowego regionu.
Pani Karolina stworzyła Piernikarnię Śląską, gdzie prowadzi warsztaty dla dzieci i dorosłych z wyrabiania historycznych pierników. Pośród wspaniałego zapachu egzotycznych przypraw, słuchając barwnych opowieści, można zanurzyć się w dawnej tradycji regionu i własnoręcznie uformować piernik na pięknych drewnianych formach.
Podstawowy przepis na pierniki od wieków jest powszechnie znany. Mąka, miód, przyprawy i może nieco tłuszczu, w zależności od preferencji np. masło, smalec lub jajka. Kluczem są jednak proporcje. Ważna jest kompozycja przypraw korzennych i sposób wyrabiania ciasta, ale najważniejsza jest jakość składników – mówi pani Karolina.
W Piernikarni Śląskiej wszystkie produkty pochodzą od lokalnych dostawców: mąka z młyna w Jordanowie, a miód od pszczelarza z Niemczy. Kompozycję przypraw właścicielka muzeum robi sama. Wszystkie formy do pierników mają wzory historyczne, bazujące na zbiorach archiwalnych.
Każdy uczestnik warsztatów może przejść cały proces tworzenia tych przepysznych smakołyków, od tłuczenia przypraw w moździerzach, poprzez wyrobienie ciasta, po odciśnięcie kształtu i wypiek. W muzeum znajduje się również ciekawa stała ekspozycja przybliżająca historię, bogatą symbolikę i znaczenie pierników w kulturze regionalnej. Można zakupić rzeźbioną drewnianą formę do wypieku i piękne pierniki dekoracyjne.
Czasem widzę, że nasze warsztaty mają działanie terapeutyczne, zbliżają nawet nieznajome osoby. Może to magia tego ciasta, jego cudnego zapachu, a może wspomnienie dzieciństwa, które kryje się w pierniczkach… Praca z tym aromatycznym, korzennym ciastem daje wszystkim dużo radości i jest bardzo relaksująca.
Pani Karolina za cel postawiła sobie przywrócenie pamięci o piernikowej tradycji Śląska. Wspaniale jej się to udaje. Ma niesamowity dar zarażania innych miłością do regionu i jego historii. Koniecznie musicie odwiedzić to ciepłe miejsce.
Dzięki panu Tomaszowi, w styczniu br., wzięliśmy udział w I Spotkaniach Piernikarskich w Pałacu Kamieniec. Było to dla nas niezapomniane przeżycie. 15 stycznia 2017 r. odbędzie się kolejna - druga edycja tego niezmiernie ciekawego wydarzenia, pełnego prelekcji, warsztatów i kramów z pachnącymi smakołykami. Gorąco polecamy!
Warto jeszcze wspomnieć, że w Trzcińsku, nieopodal Jeleniej Góry, powstają piękne piernikowe chatki, a w Oleśnicy pszenno-żytnie misternie i koronkowo lukrowane pierniki, wpisane w 2013 r. na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Cieszymy się, że takich pysznych miejsc jest w naszej okolicy coraz więcej!
Piernikarnia Śląska
58-230 Niemcza, ul. Dębowa 10
Karolina Klimek, kustosz muzeum, tel. 506 330 871
email: piernikarnia@muzeumniemcza.pl
FB piernikarnia.slaska
WIZYTA W PIERNIKARNI:
poniedziałek – piątek – konieczna wcześniejsza rezerwacja miejsc
sobota – warsztaty o stałych godzinach 12:00 i 15:00
ekspozycja: wstęp wolny (wymaga wcześniejszej rezerwacji),
warsztaty: bilet dla dzieci 13 zł, bilet dla dorosłych 15 zł.
Bardzkie Pierniki
www.bardzkiepierniki.pl
FB BardzkiePierniki
Karamon Tomasz, tel. 608 099 891
karamon.tomasz@gmail.com
Słodka Chatka
www.piernikowy.pl
Pszenno-żytnie pierniki z Oleśnicy
www.piernikowecuda.of.pl
II Spotkania Piernikarskie
15 styczeń 2017 r., 12.00-19.00
Pałac Kamieniec, Kamieniec 47, 57-300 Kłodzko
Przepis na gorące maliny z piernikiem i bitą śmietaną
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz